وحید ضیائی - روزنامه ایران
وقتی داستان عجیب زندگی شنفری با کشته شدن صدمین فرد از قبیله اش با اصابت تکه
استخوانی از جمجمه متلاشی شده او - بعد از مرگش - پایان می پذیرد، روایت غم انگیز
یاغیان درویش عرب (و صعالیک العرب ذوبانها..) صفحه ای تازه از تاریخ ایشان ورق می
زند تا هدف قرار دادن هنجار های اجتماعی و پیوستن شمار قابل توجهی از جامعه جاهلی
عرب به جریان صعالیک، حکایت از وجود اشکالی اساسی در نظام اجتماعی موجود در آن را
داشته باشد. شنفری و تابط شرا قهرمان بلامنازع اشعار خویشند. هرچه قبیله آنان را
پست و خوار و ذلیل قلمداد نموده است. اینان در جایگاه خودساخته و پرداخته شخصی شان
ابر قهرمانی هستند تیزرو، قدرتمند، پر استقامت و کارآزموده که بی وجود آنها جنگ ها
معنی ندارند و با حضور ایشان پیروزی قطعی است. اغراق در برخی صفات نیز از همین عقده
و عقیده ناشی می شود تابط شرا نیز در این میانه کم نمی آورد. او این بار در وادی خیال
خود را شهسوار بی مانندی می پندارد که با کشتن دیو در سرزمین «رحی بطان »قهرمان بی
هماورد این تحقیرشدگی روانی است. جامعه ای که سود بی شمار تجارت کالا به هند و شرق
دور فقط در جیب تاجران بزرگ می رفت، حاصلش جز این نبود که تنها تعدادی می توانستند
از کشاورزی و دامداری و باغداری امرار معاش کنند، به تاراج کاروان های بزرگ می
پرداختند، هر چند این چپاول ها باعث رانده شدن آنها از همان قبیله ای می شد که
مسبب آغاز این نابهنجاری ها بود. صعلوک احساس حقارت می کرد، زیرا از نظر قوم خویش
حتی ارزش «یک بز گر ناقص» را هم نداشت و معدود بودند کسانی چون عنتره بن شداد که
مجوز ماندن در نظام حاکم را می یافتند. جو هیل (جوئل امانوئل حق لاند) وقتی در نوزدهم نوامبر
1915 جلوی جوخه آتش قرار می گیرد و شتلر – سرجوخه اعدام – فرمان «آماده... هدف...
»را می دهد، ناگهان هیل فریاد می زند: «آتش! شروع کنید، آتش ..».
در شرح حال تازه ای که آدلر به سال 2011 از هیل منتشر می کند، اسناد و مدارک تازه
ای حمل بر بی گناهی او به دست داده است. آدلر گمان دارد که هیل
قربانی شدن خود به عنوان فدایی جنبش کارگری را با ارزش تر از زنده بودن خود فرض
کرده است و به همین دلیل هم در محاکمه از ادای سوگند سر باز می زند و متعاقباً همه
شانس ها را برای تبرئه خود از دست می دهد...
صعالیک[نامی است که بر گروهی از دلیران و عیاران عرب
گفته می شد که علیه زندگی اجتماعی خود شورش کرده و قبیله خود را ترک نمودند. آنان
در بیابان ها می زیستند و با راهزنی و غارتگری از کاروان های ثروتمندان به یاری
فقیران می شتافتند. برخی از آنان به بخشش و شجاعت شهرت یافتند. گروهی از شاعران
صعالیک نیز در ادبیات عربی برجسته اند. نام های صعالیک از نام های غریب عربی یا
جاهلی بوده است./ویکی پدیا] در بطن تاریخ پرفراز و نشیب عرب چهره ای عریان و بدوی
از جامعه ای طبقاتی و استبداد زده ترسیم می کند که در آن انسان رانده شده از قبیله
که انواع نابرابری ها و خفت ها را سال ها به جان خریده است، نهایتاً خود را از زیر
بار این ظلم ها بیرون کشیده به مقابله با قبیله و دودمان خود مجبور می شود. دوری
گزیدن از محل رشد و نمو، شورش علیه افراد آن، چپاول و غارت و در نهایت مرگ بر سر
این یاغیگری ها، حیات و سرنوشت بسیاری از این صعالیک بوده است، چنانچه «شنفری »و «تابط شرا» از آن دسته
اند. اوایل قرن نوزدهم میلادی نیز پس از اینکه انسانِ از آسمان بریده، در گیر و
دار ماده و صنعت غرق می شود چرخ های استبداد صنعتی جوامع آن روز را آکنده از مردان
و زنان تحقیر شده و نیازمندی می کند که در تلاش برای تکه نانی بیشتر علیه جامعه
طبقاتی و تبعیض های اقتصادی، نژادی و سیاسی قد علم کرده و با شورش علیه دولت های
اقتدارگرا، خواه با ابزار خشونت مثل ترور و تهدید و گاه با تشکیل گروه های مستقل
فعال در برابر هسته مرکزی قدرت، سعی در مهار نیروی برتر سیاسی و اقتصادی و حتی
بالاتر از آن از بین بردن دولت ها و جایگزینی تعریفی نو از انسان و اجتماع و حکومت
در آن می کنند.این متن در پی آن است تا با پرداختن به نمونه هایی برجسته از شعر
منسوب به هر دو نحله فکری (شنفری و تابط شرا از صعالیک و جو هیل از شاعران
آنارشیست معاصر) به مقایسه رفتاری و مضمونی ایشان پرداخته، بروز رفتارهایی مشابه
در شرایط یکسان اجتماعی را از منظر شعر هر دوره به مشاهده بنشیند.
مقدمه
وقتی داستان عجیب زندگی شنفری با کشته شدن صدمین فرد
از قبیله اش با اصابت تکه استخوانی از جمجمه متلاشی شده او - بعد از مرگش - پایان
می پذیرد، روایت غم انگیز یاغیان درویش عرب (و صعالیک العرب ذوبانها..) صفحه ای
تازه از تاریخ ایشان ورق می زند تا هدف قرار دادن هنجار های اجتماعی و پیوستن شمار
قابل توجهی از جامعه جاهلی عرب به جریان صعالیک، حکایت از وجود اشکالی اساسی در
نظام اجتماعی موجود در آن را داشته باشد. نظامی که با تقسیم جامعه به خودی و غیر
خودی، خلعاء و شذّاذ و اغربه و صعلوک حاصل دیدگاه نژاد پرستانه، طبقاتی و قبیله ای
و... آنها بود. جامعه ای که فرد عاصی همنشینی با گرگ و کفتار و یوز پلنگ را به
همصحبتی با نزدیکان ترجیح می داد: «ولی، دونکم، اهلونَ: سِیدٌ عَمَلَّسٌ/ وارقطُ
زُهلول وَ عَرفاءُ جیالُ: مرا غیر از شما خویشاوندانی نیست که آنها عبارتند از گرک
تیزرو و دونده و پلنگ نرم پوست و کفتار» ساختار بیمارگونه قدرت با
تکثیر تحقیر و ایجاد عقده حقارت، باعث بروز گره های روانی و جامعه ستیزی هایی چنین
می گردید تا ثابت کند وقتی نهادهای فرهنگی قدرت کارکردی ایدئولوژیک دارند وضعیت
موجود به نفع عناصر مسلط ادامه خواهد یافت. جامعه ای که سود بی شمار تجارت کالا به
هند و شرق دور فقط در جیب تاجران بزرگ می رفت، حاصلش جز این نبود که عرب هایی به
دلایل عمده ای- بخصوص آب و هوای شبه
جزیره – نمی توانستند از کشاورزی و دامداری و باغداری امرار معاش کنند، به راهزنی
و دزدی و تاراج کاروان های بزرگ می پرداختند، هر چند این چپاول ها و قتل ها باعث
رانده شدن آنها از همان قبیله ای می شد که مسبب آغاز این نابهنجاری ها بود. صعلوک
احساس حقارت می کرد، زیرا از نظر قوم خویش حتی ارزش «یک بز گر ناقص» را هم نداشت و
معدود بودند کسانی چون عنتره بن شداد (شاعر معلقه سرا)، که پس از تحمل مشقات و
اثبات تعلق به طبقه برتر، مجوز ماندن در نظام حاکم را می یافتند؛حتی منسوب بودن
مادر به قبیله ای کم ارج نیز باعث خواری بود و چه بسا کسانی چون عروه بن ورد را بر
آن می داشت تا ارباب مروت صعالکه گردد و اعتراض خویش به جامعه طبقاتی را به نوعی
عیاری گری و کمک به مستمندان تبدیل کند تا بینوایان عبسی «یا ابا الصعالیک اغثنا
»گویان همراهش شوند؛ اما این شورشی ملایم به مثابه برخی همتایان قرن نوزدهمی اش
«خواهان هرج و مرج و جامعه بدون نظم نیست، بلکه همکاری داوطلبانه را درست می داند
که بهترین شکل آن ایجاد گروه های خودمختار است»:«بیایید تموم فعله های صنعتی
دنیا/بیایید به اتحادیه بزرگ صنعتی بپیوندید/ما سهممونو از این کره خاکی می
خواهیم/بیا مث یه مرد سهمتو ادا کن! – جو هیل»
صعالیک، عاصیان درویش عرب
نجد و صحاری اطراف آن بخصوص مکه به عنوان مهم ترین
شهر تجاری حجاز مرکز قدرت و نفوذ و ثروت اندوزی صاحبان قدرت قبیله ای و مالی بزرگ
دوران جاهلی بود. کاروان ها از بلاد مختلف
به این شهر وارد می شدند و پرسودترین تجارت ارسال مال التجاره ها به شرق دور و هند
بود، تا تاجران با کمترین ضرر ممکن بیشترین سود را ببرند. چنین بود که در دوران
جاهلی نظام قبیله ای در معرض سه جریان شدید فاصله طبقاتی، تبعیض نژادی و پایبندی
به آداب و رسوم سخت قبیله ای قرار داشت؛ این نظام بر افکار و اندیشه بعضی از
شاعران دوره جاهلی تاثیری عمیق گذاشت، به گونه ای که منجر به تولد و رشد صعالیک در
جامعه قبیله ای عرب شد. بدون شک، شعر این طایفه همانند دیگر شاعران جاهلی، ترسیم
کننده صفحاتی از زندگی قبیله ای جامعه عربی است.
با این تفاوت که شاعر صعلوک در برابر نظام قبیله ای،
اقتصادی و اجتماعی که از حمایت او دست کشیده و در حق او کوتاهی کرده و او را از
همه چیز منع نموده قیام کرده است.
همسایه گرگ ها، شنفری
نام او ثابت ابن اوس الازدی و لقب شنفری است (لب های
پهن و گوشتالود او سبب چنین نامگذاری بوده است). محل ولادت او نامعلوم است. شنفری
ازشاعران چالاک و تیزدو عرب است، چنانکه ضرب المثل برای دوندگی شده است.«اعدی من
الشنفری: دونده تر از شنفری».
زندگی را گاه به تنهایی و گاه به همراه دیگران به غارت و چپاول گذراند. او
ازشاعران صعالیک است. اشعار باقیمانده از شنفری در مایه فخر و حماسه است.
مشهورترین قصیده او «لامیه العرب» است که مشهورترین شرح های آن شرح زمخشری موسوم
به «اعجب العجب فی شرح لامیه العرب» است؛ شنفری در قصیده لامیه العرب که به «نشید
الصحراء» نیز مشهور است، فرزند بیابان های بی آب و علف و گیاه و رفیق درندگان و
وحوش است. در عین حال مردی است با عزت نفس و با روحی لطیف.
لامیه العرب از جهت ادبی ارزش فراوان دارد؛ زیرا
نمونه کامل شعر در دوره بدوی است و از جلوه های شهرنشینی و نوشخواری به دور است.
عزت نفس یک عرب بادیه نشین و خشونت زندگی بدوی و واقعیت جاهلی در معانی و الفاظش
هویداست. او بیشتر به صور محسوس توجه دارد و لغات غریبه در شعر او بسیار است. آری
شنفری شاعری است با احساساتی بدوی و روحی سرکش. او شاعر برابری های طبیعت است در
عین قساوت و خشونت و عریانی آن.
صفت نداران یاغی
صعالیک(لُصوص) اگر چه مردمانی اغلب کوه نشین بودند که
حس ماجراجویی و محیط جغرافیایی زیستگاهشان – بخصوص در اطراف مکه – به
دامن زدن غارت ها و چپاولگری هاشان می افزود، اما آنان که به نظام اجتماعی قبیله
خود می شوریدند چه بسیار که اهل خانه و خانواده و زندگی بودند؛ پدرانی که در طلب
روزی فرزندان به خطرناک ترین اعمال دست می زدند و سرکش و بی محابا، دلزده از بیداد
و زبونی و تحقیر از قبیله بریده و به نوعی همبستگی متفاوت اجتماعی می رسیدند، اگر
چه شاید همسر ستایش شده صعلوک، زنی صبور و پاکدامن و دلواپس ماجراجویی های شویش باشد،
اما گاهی زنِ شعر صعلوک در مقام سخنگوی ناخوداگاه قبیله وارد شعرش می شود، او را
به جرم یاغیگری، به جرم بی مبالاتی به باد استهزاء می گیرد و نظام سلطه در جایگاه
زن به عنوان متملک دارایی های معنوی – و حتی مادی مرد - چماق تحقیر بر سر او می
کوبد. شعر «من هو الصعلوک» از عروه بن الورد که بیانگر چنین نگرشی است، چنان است
که بیشتر هجمه های صعالیک اگر نه از سر نداری باشد، بیشتر جنبه انتقامجویانه دارد.
چنین می شود که شنفری و عروه از دست و دلبازی خودشان در اطعام داد سخن می رانند.
یکی از امتنان به دست بردن غذا پیش از اطعام یاران سخن می گوید و مفاخره می کند:
«وإن مدتْ الایدی إلی الزاد لماکن/باعجلهم، إذ اجْشَعُ القومِ اعجل: فضیلت دیگر من
نسبت به حیوانات این است که من در دست دراز کردن به غذا عجله نمی کنم زیرا انسان
هر چه حریصتر عجله اش بیشتر» و دیگری:«روزی به چپاول نجد و نجد نشینان می روم/و
روزی به یغمای صحرا نشینان/و شبی نیست که میهمانی محترم نداشته باشم/شترم در به در
است و خودم آس و پاس... عروه بن الورد»
از طرفی، صعلوک هرچند رانده شده قبیله خویش است، اما
انتظار یاری از قبیله اش را نیز دارد و اگر قبیله به یاری اش نیاید آنها را ذلت
پذیرفته می داند.
نماد زن – قبیله
محبوبه ای که صعلوک در زندان به یاد اوست یا معشوقه
ای که در فراق او می خواهد تا دوستانش به همدردی و مشارکت مصائب او برخیزند شاید
همان دلبستگی و عشق به قبیله ای باشد که او را طرد نموده است وگرنه گریستن، دور از
غیرت عرب می توانست باشد (فاضلی، 1380). محبوبه او به مثابه قبیله او ایده آ ل ها
و آرمان های بر باد رفته او را با خود دارد «ولا جبا اکهی مُرِبّ بعرسِهِ/یطالعها
فی شانه کیف یفعلُ: من آدم ترسویی نیستم که دائم کنار همسرش نشسته است که بپاید تا
او چه می کند» او ترسوی بزدلی نمی تواند باشد که ذلت و خواری زیر نظر گرفته شدن
توسط زن ، قبیله را به گردن گرفته اعمالش را زیر نظر ایشان انجام دهد.
صعلوکی مانند شنفری که خود را قرین مار و عقرب و
پرنده و چرنده می کند تا از ذلت بردگی و تحقیر بیرون بیاید به شهادت ابیات اشعار
باقی مانده به نمایش غربت و دور افتادگی خود در قالب کلام و واژه می پردازد. صعلوک
علاوه بر آنکه در نفی و رد جامعه طبقاتی و نظام قبیله ای اش کمر به غارت و چپاول
آن بسته در عرصه رسانه کلامی آن دوران نیز به تخطئه روابط و ضوابط شعری می پردازد.
گاه با استفاده از کلمات غریب المخرج از همسو شدن با جریان شعری سر باز می زند،
گاه با مذهب رایج قبیله در اطوار آیینی خود، سر ناسازگاری پیدا می کند.
قبیله ای که در آن اعضا پیرو عرفی هستند که در خدمت
منافع خداوندان زور و زر است، پابند بودن به سنت ها به واداشتن شان در فرومایگی و
ذلت می انجامد. از این روست که عدول از هنجارهای نظام قبیله ای شان شکست نمایش
صریح قدرت آنان بود.
شنفری و دیگر همانندان او به خاطر ادامه حیات مجبور
به ترک فضا و مکان قبیله بودند. نوعی از هجرت ناخواسته به مکان های دوردست: وفی
الارض مَنْایً، للکریم، عن الاذی/و فیها، لمن خاف القِلی، مُتعزَّلُ: برای شخص
بزرگوار در زمین جایی برای دور شدن است از اذیت و آزار مردم و همین طور برای کسی
که از خشم و کینه دیگران می ترسد.»
او به دامن طبیعت پناه می برد، با گرگ و بز وحشی و
شغال همداستان می شود و ایده آل هایش را در دامن غیر مصنوع طبیعت جست و جو می کند؛
جایی که روابط از پیش تعیین شده قراردادی حکم نمی رانند و در نفس وجود و کارکرد
هستی شناختی و اجتماعی شان موشی همچنان ارزش دارد که عقابی. قانونگذاری ها بر اساس
منافع عده ای قلیل صورت نمی گیرد و در تنازع بقا، چرخه های حیاتی نقش قدرت مطلق را
بازی می کنند. از این روست که شنفری با طبیعت یکی می شود و آن چنان در صخره ها می
زید که وحوش، فرقی میان او و خودشان نمی گذارند
واقعیت این است که سنت و عرف معیارهایی را تعیین می
کنند که متضمن بی عدالتی هایی درباره مردان و زنان، تبعیض ها و نابرابری های جنسی
و نژادی و گروهی و قومی است. کارکردی ایدئولوژیک که به حفظ جایگاه برتر می انجامد
(خسروی، 1383)
شنفری و تابط شرا قهرمان بلامنازع اشعار خویشند، هرچه
قبیله آنان را پست و خوار و ذلیل قلمداد نموده است. اینان در جایگاه خودساخته و
پرداخته شخصی شان ابر قهرمانی هستند تیزرو، قدرتمند، پر استقامت و کارآزموده که بی
وجود آنها جنگ ها معنی ندارند و با حضور ایشان پیروزی قطعی است. اغراق در برخی
صفات نیز از همین عقده و عقیده ناشی می شود تابط شرا نیز در این میانه کم نمی
آورد. او این بار در وادی خیال خود را شهسوار بی مانندی می پندارد که با کشتن دیو
در سرزمین «رحی بطان »قهرمان بی هماورد این تحقیرشدگی روانی است.
همه این ها چه در دوران جاهلی که قبایل در سیستم قدرت
قبیله به استثمار فکری و روحی و جسمی افراد مورد تبعیض می پرداختند و چه حتی در زمانی
که اعتراض به خلیفه اموی پاسخی جز شمشیر نداشت، زمینه ساز طرح این سوال تاریخی ست
که حکومت ها در بازستاندن آن چه حق خود می دانند دریغ نمی ورزند، اما از ادای
وظیفه خود سر باز می زنند.
آنارشیسم / یاغیان عصر جدید
از «anarkia»
یونانی گرفته شده است به معنی بی سروری، هوادار برافتادن هرگونه دولت و همیاری
داوطلبانه مردم و گروه ها به جای آن(دانشنامه سیاسی، آشوری، 1380، ص40).
جامعه ای فاقد هر گونه ساختار طبقاتی یا حکومتی با اندیشمندانی برجسته مثل لئو
تولستوی، نوام چامسکی، میخائیل باکونین و ویلیام گادوین.
بنیادی که بر پایه دشمنی با دولت است، وجود هرگونه
قدرت سازمان یافته اجتماعی و دینی را ناروا می داند. نظریه پردازان این تفکر
اندیشه هایشان را مربوط به قرن ها قبل از زمان معاصر در گفتار متفکران یونان
باستان جست و جو می کنند. شاخه های انقلابی و مسالمت جوی آنها بیشتر در سده 19
میلادی اعلام موجودیت می کنند. شورشیانشان سیاستمداران و پادشاهان بسیاری را ترور
می کنند، اعتصابات زیادی را راه می ندازند، به تجهیزات پلیس حمله می کنند و به طور
کلی از هیچ کاری برای سرکوب دستگاه قدرت(دولت) فروگذاری نمی کنند. برای مثال در
آوریل 1877 است که Russian
stepniak حلقه ای از آنارشیست های روسی است که در سال 1878 رئیس پلیس مخفی روسیه را با
کارد به قتل می رساند و سی نفر دیگر از آنان شورشی را در یکی از ایالات آغاز می
کنند و روستاهایی از آن را به تصرف خود در می آورند، اسناد مالیاتی را می سوزانند
و پایان حکومت شاهنشاهی را اعلام می کنند!جامعه آرمانی آنارشیست ها از زبان اریکو
مالاتستا (1853- 1932) از نظریه پردازان آنارشیست چنین است: «ما آنارشیسمی می
خواهیم که در آن جامعه بر آزادی و همکاری داوطلبانه مبتنی باشد؛ جامعه ای که در آن
هیچ کس نتواند خواسته هایش را به دیگران تحمیل کند و در آن همه بتوانند هر کاری که
دوست دارند انجام دهند. و با یکدیگر داوطلبانه به رفاه جامعه کمک نمایند. اما به
این دلیل آنارشیسم پیروزی قطعی و عمومی نخواهد داشت مگر اینکه همه مردم نه تنها
نخواهند فرمان برند، بلکه قصد فرمان دادن را هم نداشته باشند. آنارشیسم نتیجه نخواهد
داد مگر اینکه مردم مزیت اتحاد را فهمیده باشند و بدانند چگونه طرحی از زندگی
اجتماعی را سازماندهی کنند که در آن نشانی از زور و خشونت نباشد»:
«فعله های دنیا برخیزید بلند شید / زنجیر پاره کنید،
حقتونو بخواهید / هرچی به دست میارید مال استعمارگراست / زانو زدن و کرنش عاقبت
شماست / از قنداق تا گور حمالی با شماست / این آخر خودخواهی نیس سرمایه داشتن؟ /
ثروت داشتن برده داشتن؟ / کر: / قدی راست کن بلند شو اسیر / ای گرسنه پاها تو زنجیر /
بلندشو بجنگ از هر نژادی / از هر سرزمین از هر آبادی / واسه سرزمینی که مال همه س
/ هق هق بچه ها واسه یه تیکه نون / میلیون ها گرسنه مرده یا
بی جون / این گام آخر رو محکمتر بردار / با هم بودن رو معنی کن برار / با فکر واحد
ما کارگرا / قطارا می ایستن / کشتیا رو دریا / زنجیر تو زنجیر / ماها پشت به پشت /
کارخونه، معدن، چرخای عالم / می چرخه می گرده پا به
پای ما / ماها سرا پا، اونا سر پا / متحد بشید مردای فعله / زنای کارگر شونه به
شونه / دشمنا طماع، ماها مثل موج / جارو می کنیم از زیر تا به اوج / برا یکی شدن
قد علم شده / تنها ضعفمون جداییمونه / پی شعارمون، اونکه می
مونه - /: «همه برا یکی، یکی برا همه» / کارگرای دنیا برخیزید بلند شید / با کل
نیروتون دست به دست هم / حق خودتونو باس پس بگیرید / گریه واسه نون، ممنوع ممنوع /
ما آزاد می شیم عاشق و سرزنده / وقتی فعله ها همه یکی
باشن / پرچم سرخ رو بر افرازن! – جو هیل»
مختصات و شرایط یک انقلاب آنارشیستی را می توان در
موارد زیر خلاصه کرد: الف) لغو استثمار و ستم انسان بر انسان/ب) لغو مالکیت خصوصی
و حکومت/ج) نابودی نگون بختی و خرافات و نفرت/د) صدمه به نهادهای مالکیت خصوصی و
حکومت/ه) ستایش آگاهی انسان/و) افشای دروغ های بزرگ جهانی/ظ) تقویت روح اتحاد و
ابتکار
این جامعه آرمانی آنارشیست ها اما در قرن بیستم با
شکست هایی بزرگ مواجه شد. بجز در اسپانیا، در همه
جای دیگر سازمان های آنارشیستی و سندیکالیستی میدان را به سازمان های سوسیالیستی
دولت های بوروکرات تحویل دادند سازمان هایی که تمایل به کنترل جنبش طبقه کارگر داشت(گیلس پترز).
آنارشیست ها معتقد بودند هر حکومتی وحشیانه قوانینش
را به همه تحمیل می کند و همه مردم را خواه ناخواه به انقیاد تحت استثمار و تحکیم
نهادهای موجود مجبور می کند پس با برداشتن خشونت حکومتی، خشونت ایشان نیز دلیلی
موجه خواهد داشت. مالاتستا در علت به وجود
آمدن آنارشیسم توجیه می کند که: «ستم توده ها در طول قرن ها توسط گروه کوچک ممتاز،
همیشه نتیجه بی کفایتی ستمدیدگان در توافق بین خودشان برای سازماندهی در تولید،
خوشی و تفریح و نیاز دفاع از خود علیه کسانی که خواست استثمار و ستمگری برایشان را
داشته اند، است. آنارشیسم برای حل این
اوضاع و احوال می آید».
«اگه خون بره خدا دیگه برات کافیه/پس به اتحادیه بزرگ
صنعتی بپیوند/اگه برای یه تغییر تو زندگی گوشت و تخم مرغ داشته باشی/پس بیا مثل یه
مرد سهمتو ادا کن/اگه می خوایی اراذل کله تو متلاشی کنن/سازماندهی نکن، از همه
اتحادیه ها متنفر باش/اگه تا قبل از مرگت چیزی نمی خوای/برو با کارفرمات دست بده
تا عاقل به نظر برسی – جو هیل»
شورشی چشم زاغی کارگر
جو هیل (جوئل امانوئل حق لاند)
وقتی در نوزدهم نوامبر 1915 جلو جوخه آتش قرار می گیرد و شتلر – سرجوخه اعدام –
فرمان «آماده... هدف... »را می دهد، ناگهان هیل فریاد می زند: «آتش! شروع کنید،
آتش ..». در شرح حال تازه ای که آدلر به سال 2011 از هیل منتشر می کند، اسناد و
مدارک تازه ای حمل بر بی گناهی او به دست داده است. آدلر گمان دارد که هیل قربانی
شدن خود به عنوان فدایی جنبش کارگری را با ارزش تر از زنده بودن خود فرض کرده است
و به همین دلیل هم در محاکمه از ادای سوگند سر باز می زند و متعاقباً همه شانس ها
را برای تبرئه خود از دست می دهد...
او متولد گاول سوئد است. طرفدار حزب کارگر امریکایی –
سوئدی، ترانه نویس، شاعر که اگرچه انگلیسی زبان مادری او نیست، اما به واسطه شغل
های مختلفی که در اقصی نقاط امریکا دارد – از نیویورک تا سانفرانسیسکو – آن را
بخوبی فراگرفته است. مکرراً با تغییر شغل مواجه است. مهاجرت به امریکا و تلاش برای
یافتن شغلی ثابت با حقوق و مزایای کافی او را به عنوان کارگری مهاجر و آواره،
سرگردان جامعه طبقاتی و صنعتی امریکای آن زمان می کند. در همین سال های آوارگی ست
که به اتحادیه کارگران صنعتی می پیوندد. کارتون می کشد، ترانه می نویسد و تعدادی
از شعرهایش مثل: «واعظ و برده زرخرید»،
«ولگرد»، «دختر یاغی» به مشهورترین ترانه های آن زمان تبدیل می شود:«اگر سفت و سخت
و اگر سنگلاخ/همش کوره راهه، همش خارزار
اگر جاده مون راه آزادیه/تو اون کفش چوبیت رو بردار
بیار/با اون میخچه ها درد بیگانه نیست/برا ما شدن، جمع شدن، چاره نیست/با اون
کفشای چوبی کهنه خوب/میشه کوه هم جابه جا کرد و بُرد/قسم می خورم با همین عزم
مون/میشه مشت دنیارو واکرد و بُرد – جو هیل»
از عنفوان فقر
هیل به سال 1879 در گاول سوئد متولد می شود. سومین
فرزند از خانواده ای 9 نفری که تا تولد او سه فرزند از دست داده بود. پدرش – رالف
– راهنمای خط آهن گاول – دالا بود که در 41 سالگی مرد و مرگ او میراثی جز ورشکستگی
اقتصادی و اوضاع بد مالی به همراه نداشت. مادرش (گاریتا کاتارینا) اگر چه با کار
سخت توانست خانواده را کنار هم نگه دارد، اما این امر تا زمان مرگش در 1902 ادامه
نیافت. جوهیل در اوایل جوانی – حدود بیست سالگی – است که به بیماری پوستی مبتلا می
شود و در استکهلم مورد درمان قرار می گیرد که در همان سال مرگ مادر به همراه
برادرش پل، به امریکا مهاجرت می کند. چهره خشن فقر و نداری او را به جلای وطن و
اختیار عنوان کارگر مهاجر مجبور می کند. سفری از نیویورک به ساحل غربی ایالات
متحده... سانفرانسیسکو شهر بزرگ تجاری مملو از کارگران و کارفرمایان. شهر امیدهای
دور بسیاری از طبقه کارگر. اما حتی طبیعت نیز علیه فرودستان است. زلزله بزرگ
سانفراسیسکو در بامداد 18 آوریل 1906 قریب به 498 کشته و بیش
از 400 هزار نفر بی خانمان را به جمع نیازمندان این شهر اضافه می کند. روز ها به
سختی می گذرند و آوارگی بین شهرها ادامه دارد. هیل با نام مستعار «جوزف هیل
استروم» نامه ای رسمی به اتحادیه می نویسد و با شرح زندگی خود به عنوان کارگری
مهاجر، عضو اتحادیه کارگران صنعتی جهان می شود. روزهای سخت در لنگرگاه «سان پدرو»
کالیفرنیا به بیگاری و فعلگی می گذرد.
هیل در این تشکیلات است که با یاران هم اندیشه
جایگاهی برای خود دست و پا می کند. سفرهای زیادی برای سازماندهی کارگران عضو انجام
می دهد و در همین سفرهاست که ترانه های سیاسی و اشعار هجو و هزلش او را در سخنرانی
ها و بین طبقات ضعیف کارگری زبانزد خاص و عام می کند. ترانه ها و شعرها و کارتون
هایش را با نام «جو هیل» امضا می کند و خیلی زود در میان سرودهای مردمی و آوازهای
آیینی آن دوران جا باز می کند. عبارات نویی چون: کیک تو
آسمونا: «pie in the sky» در شعر واعظ و برده
زرخرید، از ابداعات شاعرانه او محسوب می شود که به مثل سائر [داستان رونده بر
افواه، زبان زد] تبدیل می شود.
کمینگاه حادثه
هیل که به عنوان کارگری مهاجر تمامی غرب را به امید
روزهای بهتر و روزگاری موافق از شغلی به شغلی و از شهری به شهری می کوچد در واپسین
شغل کارگری اش نزدیک دریاچه نمک پارک سیتی ناخواسته درگیر حادثه ای می گردد. دهم
ژانویه 1914 جان جی موریسون و پسرش
توسط دو فرد مسلح با نقاب سرخ مورد هدف گلوله قرار گرفته کشته می شوند. پلیس به
خاطر شغل سابق مقتول که افسر پلیس بوده فرضیه تسویه حساب را مطرح می کند، شاهد
اصلی قتل با وجود انکار اولیه به شناسایی او در زمان قتل شهادت می دهد. هیل مجرم
شناخته می شود. وکیل مدافع پس از رد درخواست تجدید نظر می گوید: «مهم ترین دلیل
محکوم کردن هیل به قتل عضویت او در تشکیلات کارگران صنعتی است و اگر این جرم اوست
او براستی مجرم است!»
هیل در نامه ای به روزنامه اجتماعی آن عصر می نویسد:
«به دلیل بزرگ بودن اسم و رسم موریسون، پرونده او باید یک قربانی داشته باشد. یک نفر که زیر برگه اتهام
را امضا کند و همان طور که اذهان مسموم می خواهند چه کسی بهتر از یک ولگرد بی کس و
کار، یک سوئدی و بدتر از همه یک عضو کارگران صنعتی، کسی که هیچ حقی برای زندگی
کردن ندارد و همین است که بر حسب وظیفه به عنوان قربانی انتخاب شده است!» با وجود
درخواست عده کثیری از هنرمندان و فعالان جهانی و ناعادلانه خواندن دادگاه، حکم
قطعی می شود. آخرین شعر- ترانه جو هیل
که قبل از اعدامش می نویسد چنین است:«همه اونچه که میخوام ساده ست/چیزی نیس تا این
وسط قسمت شه/گریه و زاری برا من ممنوع
خزه رو سنگ ولو جا نمیشه...
تنمو اما اگه دستم بود
می سوزوندم تا که خاکستر شه
ببره باد به بستانی که
گل کنه سبزه، چمن گُل تر شه!
آخرین خواسته من ساده س
غنچگی بسه گلی... آماده س – جوهیل»
*ترانه های متن یادداشت از کتاب «همنوایی شبانه یاغی
ها: معرفی و ترانه های جو هیل / نشر نگین سبلان 1394 به بازآفرینی نگارنده است»