به قلم وحید ضیائی : مقدمه کتاب « خیابان های سرخ ، کوچه های عجیب : منتخبی از اشعار سپید عاشقانه دهه هشتاد ، به کوشش مونا فلاحی »

به قلم وحید ضیائی : مقدمه کتاب « خیابان های سرخ ، کوچه های عجیب : منتخبی از اشعار سپید عاشقانه دهه هشتاد ، به کوشش مونا فلاحی » 

الف ) تولد ادبی بسیاری از نسل جاضر - نسلی که اکنون عاشقانه هایش را خواهید خواند - به دوره بعد از جنگ می رسد . آبشخور فکری اش ، معدود نشریات ادبی پایتخت محور ، و آخرین نفس آفرینش گران دهه ی های پیش از انقلاب است . نسلی که مشق و دیکته و آژیر و آمبولانس را ، کنار خیابان های شهید و کوچه های بدرقه دیده و چشیده ، خود فرزند تلخ کامی های جنگ و میراث دار آشفتگی نسل پیش از خود ، با تجربه ی یک انقلاب تمام عیار است . نسلی که اولین محک تازه دولتان مکرر ، در برنامه ریزی های فرهنگی و ادبی و ... است . کودکی هایی که صدای تیر و همهمه ی جمعیت را کنار دوان دوان رفتن های انقلابی ، دیده یا چشیده ، آنگاه پدرانش را در برابر تند باد ، در هجوم و تهدید ، به قضاوت نشسته است . نسلی که رسانه اش ، خاطره ی پیر تر های همیشه متاسف بوده و آلام روز های دشوار تک و پاتک ، تاشرکت در آزمون جدید تصویری و صوتی و مکتوب انقلابی که در فرهنگ اتفاق افتاده بود یا فرهنگی که در انقلاب در جریان بود.

ادبیات از دهه های گذشته رسالت بر دوشش را در جریان های مختلف فکری ابراز کرده بود و حال که مرز ها مشخص تر و صدا ها شنیده تر می شد ، در پایان جنگی خانمان سوز ، نسلی می رفت تا همپای تعاریف بروز شده ی فرهنگ و اجتماع خود ، فرصت بعد از نبرد را بیازماید و کوله بار اندیشناکی حاصل از دو اتفاق بزرگ را ، آینه ای باشد در هستی مدنی و ادبی .

گرابش اسلامی و انقلابی از ادبیات و هنر ، در آزمون سخت حضور در جنگ و چیدمان  نو  بنیاد های اداری و تشکیلاتی ، در جشنواره های موضوعی پیاپی و اجرای تصمیمات فرهنگی توانسته بود به جذب و پرورش استعداد های دانش آموزی و بعد ها دانشجویی بپردازد . چهره هایی که نام اوران عرصه ادبیات متعهد نامیده شدند ، دغدغه های نسل انقلابی - اسلامی خود را در چیدمان فرهنگی و هنری جدید می آزمودند . سهم گرایش های دیگر اما ، بیشتر از بعد از جنگ یا در خلال آن قابل پیگیری ست . تشتت فکری آرمان گراهای ادبی و اختلافات عقیدتی شان ، کنار فضای خاص بوجود آمده ، دسته ای از این گرایش را به ابراز وجود در مطبوعات تخصصی محدود پایتخت ، سوق داده ، و صداهای از وطن گریخته نیز تا خیلی از انفجار رسانه ای بعد اواسط دهه هفتاد ، به آوای جمع بدل نگشت .

بخشی از ادبیات که در دانشکده های ادبی اتفاق می افتاد ، همچنان به ادامه مسیر خود بر پایه ی تصحیح و نقد ادبی ( بعد ها ) ادامه داد ، البته کند تر و فرتوت تر .

پس از چهار جریان متعهد ، مستقل ، مهاجرت و دانشگاهی ( که تا اوایل هفتاد همگی بر محوریت پایتخت امکان تظاهر داشتند ) ، به نظرم اتفاق ورود به شبکه جهانی از طریق ماهواره و اینترنت ، به هم خوردن معادلات فرهنگی غالب ، تا بدان زمان را داشت .

رشد دانشگاه ها و مجلات و قوام یافتن نهاد های فرهنگی همزمان با شکست محدودیت رسانه ای کسب و انتشار اطلاعات ( با حضور وبلاگ ها ، وبسایت ها ... ) فضای فرهنگی جامعه را بالاجبار به سوی شنیدن صداهای مختلف از تریبون های مختلف واداشت بطوریکه در اندک زمانی دایره ی ارتباطات ادبی و فرهنگی ، چیدمان غالب سالهای قبل را به هم ریخته ، تعدد تریبون ها ، تنوع گرایش فکری آنها و سهولت دسترسی به اطلاعات ، نسل یاد شده ی این مقال را به مجالی تازه کشاند . ادبیات متعهد ، با توان قوی خود در شناسایی و جذب نسل حاضر پتانسیل ادبی موجود را به یکباره رها شده یافت و ویر زمانی طول کشید تا به همسویی با تغییرات سریع بپردازد . ادبیاتی سریع ، غیر قابل پیش بینی و لجام گسیخته در جریان بود . در شعر ، دهه هفتاد حاصل چنین رخدادهایی در عرصه ادبیات و فرهنگ و تاریخ اجتماعی ایرانیان بود . اتفاق های سیاسی دهه هفتاد هم به شتاب این خود نمایی بیشتر افزود تا گرایش جوان شعر ، نسل تجربه گرای گسیخته ای را تظاهر کند که در معادلات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی هم همانند ادبیات و شعر حضوری فعال و نقشی قابل برنامه ریزی داشت .

اگر زبان عامل قدرت باشد ، زبان پریش و پریشانی شعر هفتاد ، در نوالی اتفاقات و کسب نتایج هر حادثه ی آنی ، به تولد شعری تازه از نسلی تازه انجامید . نسلی که در بستر حقیقت جاری بعد از انقلاب ، با نتایج ماهوی آن زیسته ، جان و دل تجربه ی جنگی بزرگ را از سر گذرانده و اکنون در آستانه ی جوان سالی ، هم پای حوادث پیاپی جهانی از جوانی می گذشت .

او ، هنوز به غمزه ی دلبرانه ی معشوق آرمانی ، اثیری و اساطیری ، مفتون بود ، شعر هایی که خواهید خواند ، به قدمت تاریخی کلمه - سخت- مبتلایند . اگر آرمان های نسل هایی از پیش تر ها در حوادث تاریخی چند ، لطمه دیده بود ، اما این نسل میراث دار آرمانی بود که بدون در نظر گرفتن گرایش آن ، خواستار تغییری به قدمت چند صد ساله بود که آنرا عملی کرد پای خاکش - به عنوان یکی دیگر از همین آرمان های اساطیری - ابستاد و جان داد ، و سختی ها کشید تا بدان نقطه برسد که در آرامشی نسبی فرزندانش را راهی جوانی کند . شعر این نسل آن آرمان و اسطوره گونگی را دارد . موتیف های تاریخی شعر ایرانی را  ، با وجود عصیان و آنارشیسم زبانی خود ، همچنان به دوش می کشد : هجرانیات ، معشوق به مثابه تن و وطن ، تجلیل از آرمان گرایی ، ریا ستیزی و ظلم ناباوری ، جدال با جهان و خویشتن  ...

شعر این نسل ، با وجود تعهد تاریخی خود به لیلی و لیالی ، از تجربه های بومی و گاه جهانی ، از سارای تا افیلیا ، سر باز نمی زند و خصوصن در امروز آن ،به شیوه ی ترجمان جهان نزدیکتر می شود . محبوبکان  شاعران شعر سپید امروز ، خصوصن شعری که این نسل آفریده است ، شباهت تام خود را به نمونه تاریخی خود دارند و حفظ کرده اند . گویی چهره ی مخدوش معشوق زندانی در قالب کلاسیک و نیو کلاسیک شعر معاصر که جز درغزلیات تنی چند ، آن تعالی تاریخی و عاطفی را نیافته و تصویری محو و آیرونیکال از محبوب یا محبوبه تاریخی شعر فارسی ست ، حیات شعری و زیست ناخوداگاه تاریخی اش را در تجربه شعر سپید ادامه داده است و تجربه مندی شعر مشروطه در راستای شعر کهن ایرانی در بعد امروز ادبیات ، تجلی آزادی از آزاد های اکنون است .

هر چند در جستجو بین همه ی نام های این مجموعه ، مکان اتفاق شعر ها از شمال غربی ترین تا جنوب شرقی ترین نقطه ایران بزرگ ، حتی شرق و غرب نقشه جغرافیا را در بر می گیرد اما ، تجربیات مشترک این نسل ، حس عاطفی غریبی را چون نخی نامریی بین همه شعر ها به رشته کشیده است . عاشقانه های سپید هشتاد ، تعهد به زبان را ، کنار عصیان ذاتی کلمه ، توامان دارند . روایت عاشقانه شان ، ملغمه ی جان و تن و خرد است : جان عاصی و تنی نجیب و خردی همواره جهان ستیز . این شعر ها کمتر در پی ستیز برای احراز هویت ادبی ، که تلاشی مداومند در کشف جهان زبانی و روایی تازه تا پاسخی  بیابند به  چرایی هروله ی نسلی که میان آرمان و آسمان در حرکت بود . استخوان دار های این دهه ، حتی در اکنون شعر هم ، تغییر اندکی نشان داده اند . موج زبان این نسل در افق اقیانوس اگر چه سبز و آرام به نظر می رسد اما طوفانی ترین موج ها را در واقع بیننده ی حاضر با خود دارد . شعر این نسل ، همپای تجربیات انسانی و اجتماعی آن رشد کرده است و این شانس را داشته که چون پس و پیشش ، وابسته یا گسسته ی تام نباشد . 

از کوچه های عجیب تاریخ معاصر جهان اکنون ، در حیرانی خانه ها و کافه ها و دکان های تودر تو ، که بگذریم ، با مجلدانی بسیار ، به عدد این نسل ها ، به خیابان های سرخ شعر می رسیم . حقیقت تاریخ از زبان استعاری شعر ، شنیدنی تر است

★★★

مجموعه " خیابان های سرخ ، کوچه های عجیب " به ساحت شعر سپید عاشقانه ای می پردازد که در دهه ی هشتاد اتفاق می افتد . شاعرانش نسلی از شعر معاصرند که از گفتمان جاری شعر دهه ی هفتاد یا فاصله گرفته و یا با استفاده از المان های آن دوره خاص دگرگونی هایی در خود شاعرانه انجام داده اند . نسلی که بیشترشان تجربه ی جنگ تحمیلی را داشته ، سری در انقلاب و سری در اکنون آن دارند . 

این مجموعه با پیشگفتاری از وحید ضیایی ، منتخبی از شعر های سپید عاشقانه نزدیک به 60 تن از این نام هاست . 

مجموعه حاضر به کوشش مونا فلاحی ، از هنر جویان کلاس های ادبیات خلاق تدوین گشته و ناشر آن محقق اردبیلی بوده و طراحی کتاب را مصطفی شکیبا انجام داده است . از نام های این مجموعه ست :

احمد بیرانوند, آرش نصرت الهی, آزاده دواچی, آیدا عمیدی, افشین کریمی فرد, الهام اسلامی, بهاره رضایی, بهاره فریس آبادی, پویا عزیزی, ترانه جوانبخت, جلیل صفربیگی, حبیب محمدزاده, حسین فاضلی, حکیمه ظفری,داریوش معمار, داوود ملک زاده, رسول پیره, رسول رخشا, رسول یونان, رضا حیرانی, رضا کاظمی, روجا چمنکار, رویا زرین, سید احمد حسینی, سید محمد آتشی, سینا علی محمدی, شبنم آذر, شراره کامرانی, شیدا محمدی, علی اسدالهی, علیرضا بهرامی, علیرضا رضایی, علیرضا عباسی, علی عبدالرضایی, کامران رسول زاده, کیانوش خان محمدی, گراناز موسوی, گروس عبدالملکیان, لیلا صادقی, لیلا فرجامی, لیلا کردبچه, لیلی گله داران, مانا آقایی, ماندانا زندیان, مجید سعدآبادی, محسن بوالحسنی, محمد آشور, مریم فتحی, مریم هوله, مزدک پنجه ای, مهدی مرادی, مهدی مظفری ساوجی, میثم ریاحی, نرجس کیخا, وحید ضیایی, وحیده سیستانی.